Τέχνη που χάνεται από τα μάτια μας

Το ακριβότερο έργο που έχει αλλάξει χέρια σε ιδιωτική συναλλαγή, οι «Χαρτοπαίκτες» του Σεζάν, ίσως εκτεθεί στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης που σχεδιάζεται στο Κατάρ

1. Αγνωστη παραμένει η τύχη του έργου του Πικάσο «Αγόρι με πίπα» που δημοπρατήθηκε από τους Σόθμπις. Φήμες θέλουν να ανήκει στον βιομήχανο ζυμαρικών Μπαρίλα αλλά ουδείς το επιβεβαιώνει

2. Το «Πορτρέτο του Δρος Γκασέ» του Βαν Γκογκ αγνοείται. Ο ιδιοκτήτης του είχε δηλώσει πως θέλει να αποτεφρωθεί μαζί του

3. Ο πίνακας του Νικολάου Γύζη «Θρήνος στο σπίτι του δασοφύλακα» είναι από τους σημαντικότερους αλλά και ακριβοθώρητους, καθώς ανήκει σε ελληνική ιδιωτική συλλογή

4.Από τα ακριβότερα έργα, το «Λευκό κέντρο» του Ρόθκο, αγοράστηκε το 2007 προς 72,8 εκατ. δολάρια από τη βασιλική οικογένεια του Κατάρ

Μπορεί να βρεθούν από τους τοίχους μιας έπαυλης μέχρι συσκευασμένα σε μια αποθήκη ή σε ακραίες περιπτώσεις στο κρεματόριο μαζί με τον ιδιοκτήτη τους. Είναι διάσημοι πίνακες με σπουδαίες υπογραφές που θα μείνουν ίσως για πάντα μακριά από τα βλέμματα του κοινού. Δεν πλήρωσαν άλλωστε τόσο πολλά εκατομμύρια δολάρια οι συλλέκτες τους για να τα μοιράζονται, αν και προσφάτως, είτε λόγω ανάγκης για προβολή είτε λόγω οικονομικών δυσχεριών, όλο και περισσότερο τα προσφέρουν προς τέρψιν των πολλών.

Tόκιο, 22 χρόνια πριν. Ο Ιάπωνας βιομήχανος Ριοέι Ζάιτο παρουσιάζει περήφανος στους δημοσιογράφους τα δύο νέα του αποκτήματα: έναν πίνακα του Βίνσεντ Βαν Γκογκ, το ακριβότερο έργο τέχνης την εποχή εκείνη, κι έναν του Ογκίστ Ρενουάρ. Αφωνοι οι παριστάμενοι τον ακούν να δηλώνει πως λατρεύει τόσο τα συγκεκριμένα έργα ώστε έδωσε εντολή μετά τον θάνατό του να αποτεφρωθούν μαζί του!

Το έργο του Βαν Γκογκ είναι το «Πορτρέτο του Δρος Γκασέ», του γιατρού που φρόντιζε τον καλλιτέχνη τους τελευταίους μήνες της ζωής του, και άλλαξε χέρια για 82,5 εκατ. δολάρια, τιμή - ρεκόρ για έργο τέχνης που σημειώθηκε στους Κρίστις της Νέας Υόρκης. Δύο ημέρες αργότερα, στις 17 Μαΐου 1990, ο εκκεντρικός συλλέκτης έδινε ακόμη 78,1 εκατ. δολάρια για να αποκτήσει από τους Σόθμπις το έργο «Μύλος της Γκαλέτ» του Ρενουάρ που απεικονίζει την εργατική τάξη του Παρισιού να πίνει και να διασκεδάζει στη Μονμάρτρη.

Οι πίνακες τυλίχθηκαν προσεκτικά, τοποθετήθηκαν σε ειδικές συσκευασίες και αποθηκεύτηκαν σε χώρους υψηλής ασφαλείας. Ο Ζάιτο πέθανε το 1996. Τους πίνακες δεν τους ξαναείδε έκτοτε κανείς.

Τα συγκεκριμένα έργα δεν είναι παρά μόνο δύο από τα εκατοντάδες - κυρίως ιμπρεσιονιστικά ή μοντέρνα - που αποκτώνται από ιδιώτες, δεν εκτίθενται ποτέ και ουδείς μαθαίνει κάτι για την τύχη τους. Και σε κάθε δημοπρασία προστίθενται και μερικά ακόμη στη συγκεκριμένη κατηγορία, με πιο πρόσφατο παράδειγμα το τρίπτυχο του Φράνσις Μπέικον με μοντέλο τον Λούσιαν Φρόιντ και το οποίο αναδείχθηκε πλέον στο ακριβότερο έργο τέχνης ώς σήμερα σε δημοπρασία προς 142,4 εκατ. δολάρια.

Οι υπογραφές των έργων που «εξαφανίζονται» ανήκουν στην αφρόκρεμα του εικαστικού κόσμου - Πικάσο, Μονέ, Σεζάν, Γκογκέν, Καντίνσκι. Ορισμένοι από τους πίνακες χαρακτηρίζονται αριστουργήματα. Και κάποιοι άλλοι συγκαταλέγονται στα πλέον ακριβά έργα που έχουν πωληθεί όπως το «Αγόρι με πίπα» που ο Πικάσο φιλοτέχνησε σε ηλικία 24 ετών. Ο καμβάς με το ντυμένο στα μπλε αγόρι που κρατά πίπα στο αριστερό του χέρι και είναι στεφανωμένο με μια γιρλάντα από λουλούδια, αγοράστηκε προς 104,2 εκατ. δολάρια από ανώνυμο συλλέκτη τον Μάιο του 2004 στη Νέα Υόρκη, από τους Σόθμπις.

Οι φήμες θέλουν το έργο να κατέληξε στα χέρια του Γκουίντο Μπαρίλα - της γνωστής βιομηχανίας ζυμαρικών - αλλά ποτέ δεν επιβεβαιώθηκαν καθώς δεν έχει ώς τώρα δώσει στοιχεία το περιεχόμενο της συλλογής του. Φέρεται ότι έχει αγοράσει και το «Πορτρέτο του Δρος Γκασέ» από τον Ζάιτο ή τους πιστωτές του καθώς ο ίδιος έχασε τις εκδοτικές του επιχειρήσεις και κρίθηκε ένοχος για δωροδοκία. Αν ισχύει κάτι τέτοιο, το έργο του Βαν Γκογκ είναι ένα από τα πολλά που μετακόμισαν από την Ιαπωνία στην Ευρώπη μετά την κατάρρευση της ιαπωνικής οικονομίας τη δεκαετία του '90.

Θα ξαναδούμε ποτέ αυτά τα έργα τέχνης; «Τα αριστουργήματα πάντα επανεμφανίζονται, εκτός των περιπτώσεων που έχουν καταστραφεί», λέει ο Νίκολας Μακλίν, εκ μέρους της νεοϋρκέζικης γκαλερί Εϊκιν Μακλίν. «Είναι μύθος η ιδέα του χαμένου αριστουργήματος, τίποτα δεν εξαφανίζεται για πάντα», προσθέτει. «Ιδιωτική συλλογή δεν σημαίνει και εξαφάνιση ενός έργου», λέει στα «ΝΕΑ» ο ιστορικός τέχνης Τάκης Μαυρωτάς κρίνοντας από την ελληνική πραγματικότητα. «Υπάρχουν πολύ σημαντικά έργα, όπως η "Ξεχασμένη φρουρά" του Τσαρούχη, ένα έργο μνημειακών διαστάσεων που περικλείει όλη την καλλιτεχνική εμπειρία του καλλιτέχνη ή "Ο θρήνος στο σπίτι του δασοφύλακα" του Νικολάου Γύζη, έργο πολύ σημαντικό, που ανήκουν σε ιδιωτικές συλλογές. Μπορεί το ευρύ κοινό να μην τα βλέπει συχνά, αλλά οι συλλέκτες γενναιόδωρα τα προσφέρουν για εκθέσεις όταν τους ζητηθούν. Υπάρχουν βεβαίως και οι εξαιρέσεις, αλλά είναι ελάχιστες».

Την ίδια ώρα όμως όλο και πληθαίνουν οι περιπτώσεις που οι πωλήσεις έργων τέχνης γίνονται ιδιωτικά, μακριά από αδιάκριτα βλέμματα, και δεν αποκλείεται το «Πορτρέτο του Δρος Γκασέ» να ανήκει σε αυτή την κατηγορία, καθώς άνθρωποι που γνωρίζουν καλά τον χώρο της τέχνης εκτιμούν ότι «είναι ζήτημα αν υπάρχουν πέντε έξι υποψήφιοι αγοραστές από διαφορετικές γωνιές του πλανήτη που να ενδιαφέρονται, αλλά και να μπορούν να αγοράσουν τέτοιας ποιότητας δημιουργίες».

Αγνωστοι οι μεγαλοσυλλέκτες επιθυμούν να παραμένουν στο ευρύ κοινό. Οχι όμως και στους εμπόρους τέχνης διότι ακόμη και οι πιο μυστικοπαθείς συλλέκτες θέλουν να έχουν κάνει γνωστή την παρουσία τους στους ανθρώπους που μπορούν να τους ενημερώσουν εγκαίρως για τα ενδεχόμενα λαβράκια της αγοράς.

Κατά συνέπεια υπάρχουν άνθρωποι - κλειδιά στον χώρο του εμπορίου της τέχνης οι οποίοι γνωρίζουν πού βρίσκονται τα «χαμένα» έργα; «Βεβαίως», απαντά ο Ολιβιέ Καμί, αντιπρόεδρος του τμήματος Ιμπρεσιονιστικής και Μοντέρνας Τέχνης των Κρίστις, και αποκαλύπτει ότι γνωρίζει την τύχη του «Πορτρέτου του Δρος Γκασέ» του Βαν Γκογκ.

Αν βρεθεί δηλαδή τώρα ένας ρώσος δισεκατομμυριούχος και θελήσει να κάνει μια τρελή προσφορά για τον πορτρέτο, θα μπορούσε να το κάνει μέσω των Κρίστις; Πρώτα θα πρέπει να ελεγχθεί η αξιοπιστία του υποψήφιου αγοραστή και εν συνεχεία να διερευνηθεί κατά πόσο ο κάτοχος του έργου έχει πρόθεση να το διαθέσει, διότι ο οίκος δημοπρασιών δεν θέλει σε καμία περίπτωση να διακινδυνεύσει τη σχέση της με τον συλλέκτη, σύμφωνα με τον Ολιβιέ Καμί.

Παρά το γεγονός πάντως ότι αρκετές από τις πολύ ακριβές συναλλαγές στον χώρο της τέχνης γίνονται εν κρυπτώ σήμερα περισσότερο παρά ποτέ, γνωρίζουμε πού βρίσκονται σπουδαία έργα τέχνης, γεγονός που οφείλεται τόσο στο ότι έχει μπει στον χώρο μια νέα γενιά συλλεκτών την τελευταία δεκαετία όσο και στο ότι πολλοί αγοραστές προέρχονται από χώρες όπου είναι δύσκολο να δει κάποιος ένα αριστούργημα της δυτικής τέχνης κι έτσι αποφασίζουν να εκθέσουν τα αποκτήματά τους στα ιδιωτικά τους μουσεία.

Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν ο Πρωθυπουργός της Γεωργίας Μπιντζίνα Ιβανισβίλι που έχει στη συλλογή του ένα πορτρέτο της Ντόρα Μάαρ με την υπογραφή του Πικάσο και έχει δηλώσει ότι θέλει να φτιάξει ένα μουσείο τύπου Γκούγκενχαϊμ στην Τιφλίδα. Και η βασιλική οικογένεια του Κατάρ, που σήμερα θεωρείται ως μεγαλύτερος αγοραστής έργων τέχνης στον κόσμο, καθώς έχουν αποκτήσει δημιουργίες μεταξύ άλλων των Πικάσο και Ρόθκο, αλλά το ακριβότερο έργο τέχνης που έχει πουληθεί σε ιδιωτική συναλλαγή, τους «Χαρτοπαίκτες» του Σεζάν, ενώ φέρονται να απέκτησαν και το τρίπτυχο του Μπέικον - το ακριβότερο έργο που έχει πωληθεί σε δημοπρασία - προ ημερών. Αν υλοποιήσουν τα σχέδια τους για ένα μουσείο σύγχρονης τέχνης, ωστόσο ίσως και τα σπουδαία έργα που κατέχουν να μείνουν για πολύ στο σκοτάδι.

Πέρα όμως από τους «εξωστρεφείς» συλλέκτες που αγαπούν την προβολή υπάρχει κι ένας άλλος λόγος που πολλά αριστουργήματα δεν «χάνονται», όπως το αγνώστου ιδιοκτήτη έργο του Πικάσο «Γυμνό, πράσινα φύλλα και προτομή» που πουλήθηκε το 2010 προς 106,5 εκατ. δολάρια και αναδείχθηκε το ακριβότερο έργο του καλλιτέχνη σε δημοπρασία. Το κόστος μεταφοράς και ασφάλειας τέτοιου είδους έργα είναι υπερβολικά υψηλό και ο νέος ιδιοκτήτης του προτίμησε να το παραχωρήσει για μακροχρόνιο δανεισμό στην Τέιτ Μόντερν.

πηγή: http://www.tanea.gr